trang nhà
l trang
sách l
bản
tin l
thiền
học l
tiểu
sử l trang
thơ l
h́nh ảnh
l
bài vở
NHỮNG HIỂU BIẾT
CĂN BẢN VỀ BỆNH AIDS
Kỳ này, mời quí độc giả đọc một bài
viết của
BS. Bùi Công Đức nói về bịnh AID
BS. Nguyễn Văn Đức
Bệnh liệt kháng (AIDS) hiện có nguy cơ lan tràn trên toàn thế giới, nhất là ở các nước Á châu, Phi châu, và các nước nghèo khó khác trên thế giới. Căn bệnh đang trở thành một mối nguy hiểm, trong tương lai có thể hủy diệt cả nền kinh tế của các quốc gia này do những gánh nặng y tế nó gây ra. Căn bệnh cũng gây những ảnh hưởng nặng nề trên các nước tiền tiến như Hoa Kỳ, châu Âu... trong suốt thập niên qua.
Tuy vậy, một số chính quyền các nước Á châu, Phi châu, và các nước nghèo khác trên thế giới lại chưa có một chính sách rơ ràng, cũng như thiếu kinh nghiệm, thiếu tài chánh, thiếu quyết tâm, thiếu các chương tŕnh có tính cách liên tục và dài hạn để đối phó với những hiểm họa gây do bệnh liệt kháng. Thậm chí, đôi khi họ cố t́nh làm ngơ, cho rằng đây là bệnh chỉ lây truyền trong giới măi dâm, đồng tính luyến ái, hoặc nghiện ma túy mà thôi. Họ không xem đây là điều quan trọng hàng đầu trong chính sách y tế của quốc gia.
Các quốc gia trên (đa số c̣n trong t́nh trạng nghèo khó hoặc đang phát triển) coi trọng những vấn đề quân sự, kinh tế, hoặc chính trị trên trường quốc tế hơn là lo đối phó với căn bệnh liệt kháng đang hoành hành. Mặc dầu biết rằng bệnh liệt kháng có nguy cơ tiêu diệt cả một thế hệ trẻ, nguồn lao động chủ yếu của quốc gia, họ vẫn lơ là trong việc đối phó với căn bệnh, xem đây như bổn phận của cộng đồng quốc tế hơn là trách nhiệm của chính phủ đối với người dân trong nước. Nhiều chính phủ c̣n bỏ mặc những khó khăn này cho các tổ chức y tế quốc tế lo liệu.
Chính v́ sự thiếu tổ chức, thiếu quyết tâm, thiếu kinh nghiệm, hoặc lơ là trong chính sách diệt trừ và ngăn ngừa bệnh liệt kháng của các quốc gia kể trên, mà các tổ chức y tế quốc tế phải đứng ra can thiệp để giúp đỡ, chống lại sự lan tràn nguy hiểm của căn bệnh.
Chúng ta biết, bệnh liệt kháng đă gây rất nhiều thảm họa cho nhân loại, ảnh hưởng đến đủ mọi thành phần, mọi tầng lớp trong xă hội, và lây lan trên toàn thế giới. Theo các thống kê, cho đến năm 1997, bệnh liệt kháng đă làm mất mạng khoảng 11.7 triệu người trên thế giới, và theo sự tiên liệu của các tổ chức quốc tế chuyên về liệt kháng, chẳng bao lâu nữa, căn bệnh sẽ giết thêm 30.6 triệu người trên khắp thế giới, bao gồm cả người lớn, đàn bà, và trẻ em. Tính đến 1997, người ta ước lượng b́nh quân mỗi ngày, có khoảng 16.000 người bị nhiễm siêu vi gây bệnh liệt kháng.
Sự lây truyền
Bệnh liệt kháng là hậu quả của sự nhiễm siêu vi trùng HIV (Human Immunodeficiency Virus). Bệnh có thể tiềm ẩn trong cơ thể người bệnh nhiều năm mà không gây triệu chứng ǵ cả. Ở những người lớn khỏe mạnh, đôi khi bệnh tiềm ẩn đến gần 10 năm. Mặc dầu căn bệnh chưa chữa dứt được, song dùng các thuốc chống lại sự sinh sản của siêu vi HIV, cũng như các nhiễm trùng khác trong cơ thể (siêu vi HIV làm sức kháng cự của cơ thể tê liệt, khiến cơ thể dễ nhiễm trùng), chúng ta có thể kiểm soát được những hậu quả tai hại của căn bệnh.
Ngày xưa, nhiều người khi mắc phải bệnh này, thường dấu diếm và chịu đựng một ḿnh. Họ bị cô lập, dễ đi đến t́nh trạng khủng hoảng tinh thần, và từ dó các tai hại cả về thể xác lẫn tinh thần xảy ra. Hiện nay có rất nhiều tổ chức giúp đỡ người bị nhiễm siêu vi HIV, và tất nhiên, họ giữ kín tung tích của người bệnh. Do đó, nhiều người mang bệnh đă không c̣n ngại ngùng dấu diếm, trái lại, họ t́m đến những tổ chức này để có thể nhận được những giúp đỡ tận t́nh.
Bệnh nhiễm siêu vi HIV gây liệt kháng thường truyền qua đường giao hợp (sexual activity), hoặc qua kim chích, nhiều hơn là qua đường truyền máu (blood transfusion). Giao hợp với người đồng tính luyến ái hoặc giao hợp với người khác phái mang bệnh đều có thể bị lây bệnh. Chính v́ thế mà giới trẻ ngày nay dễ bị nhiễm siêu vi HIV. Theo các tư liệu thống kê, giới trẻ dưới 25 tuổi ngày nay trở thành nạn nhân nhiều nhất của bệnh liệt kháng. Gần 50% những người mới mắc bệnh liệt kháng thuộc vào lớp tuổi này. V́ thế, những bạn trẻ cần được giáo dục kỹ lưỡng về vấn đề t́nh dục và những tai hại của bệnh liệt kháng lây truyền qua sự giao hợp. Các bậc phụ huynh nên khuyên bảo con em tránh các liên hệ t́nh dục quá sớm trước khi lập gia đ́nh, hoặc hăy đợi đến tuổi trưởng thành chín chắn.
Dĩ nhiên, cách ngăn ngừa bệnh liệt kháng tốt nhất là tránh giao hợp với những người không rơ tông tích. Trong trường hợp không kềm chế được, th́ nên sử dụng bao cao su (condom) khi giao hợp. Siêu vi trùng liệt kháng thường lẫn trong các chất dịch của cơ thể như tinh dịch (semen), máu, chất tiết từ âm đạo phụ nữ, hoặc trong sữa người mẹ. Điều may mắn là siêu vi trùng liệt kháng không sống lâu khi ra ngoài cơ thể người bệnh và dễ bị tiêu diệt bằng các loại thuốc khử trùng thông thường. Khi ra ngoài cơ thể, các siêu vi liệt kháng khó gây bệnh hơn so với các siêu vi khác, chẳng hạn siêu vi gây bệnh viêm gan (hepatitis virus).
Nhiều người lo ngại rằng những sinh hoạt hằng ngày của chúng ta như bắt tay, nắm tay, tṛ chuyện với những người mắc bệnh liệt kháng có thể bị lây bệnh. Các cuộc nghiên cứu cho thấy bệnh liệt kháng không thể nào truyền sang người khác qua những giao thiệp hàng ngày (tất nhiên với điều kiện bàn tay của hai người bắt tay nhau không bị chảy máu hay có vết thương).
Siêu vi trùng bệnh liệt kháng cũng không lan truyền sang người khác qua những cách như nhảy mũi (sneezing), ôm nhau, hôn nhau (kissing), dùng cầu tiêu hay hồ tắm công cộng, dùng muỗng nĩa, quần áo hoặc khăn tắm chung với người bị nhiễm siêu vi liệt kháng. Do đó, chúng ta không phải sợ hăi khi bắt tay hay giao thiệp hàng ngày với những người bệnh. Xin nhớ ở Hoa Kỳ, việc kỳ thị những người nhiễm siêu vi liệt kháng bị ngăn cấm bởi luật pháp, v́ việc này vi phạm đến nhân quyền của họ.
Những người nghiện thuốc chích ma túy cũng dễ mắc phải bệnh này do việc sử dụng các kim chích hoặc ống chích không được khử trùng kỹ lưỡng. V́ vậy, nhiều chương tŕnh trao đổi kim chích đă được phát động ở các nước Âu châu cũng như tại Hoa Kỳ, trong đó người nghiện chích ma túy được phép trao đổi kim chích đă sử dụng, thường rất dơ bẩn, để đổi lấy kim chích mới. Các chương tŕnh này đă đưa đến một số thành công lớn khiến số người nghiện ma túy bị nhiễm siêu vi trùng liệt kháng giảm đi rất nhiều, đồng thời tiết kiệm được hàng triệu mỹ-kim (thay v́ chương tŕnh chỉ được dùng để cung cấp các dịch vụ y tế cho những người đă nhiễm siêu vi liệt kháng).
Mỗi năm vào ngày 1 tháng 12 (December 1), các nơi đều tổ chức Ngày Liệt Kháng Thế Giới (World AIDS Day). Vào ngày này, nhiều tổ chức y tế, hoặc các hội đoàn thiện nguyện tổ chức những sinh hoạt như hội thảo, diễn hành, truyền h́nh, truyền thanh, văn nghệ tŕnh diễn để giúp quần chúng gia tăng sự hiểu biết về bệnh liệt kháng.
Việc định bệnh và chữa trị
Việc thử máu để t́m bệnh liệt kháng nay đă dễ dàng hơn trước rất nhiều. Cơ quan FDA hiện đă chấp thuận cho dùng những dụng cụ giúp lấy máu ngay tại nhà, vừa dễ dàng vừa tiện lợi (home test kits). Những người muốn thử để xem ḿnh có bị bệnh hay không, chỉ cần tự lấy máu, rồi gửi mẫu máu đến pḥng thí nghiệm. Sau đó người thử có thể gọi pḥng thí nghiệm để biết kết quả. Dĩ nhiên, các kết quả thử nghiệm sẽ được giữ kín để bảo vệ tung tích của người thử máu t́m bệnh liệt kháng. Mỗi lần thử tốn khoảng 30 đến 50 mỹ-kim. Những người thử có kết quả dương tính (positive, có nghĩa đă nhiễm siêu vi) sẽ được giới thiệu đến các tổ chức hay dịch vụ có trách nhiệm điều trị và giúp đỡ những người bị nhiễm siêu vi liệt kháng.
Sự chữa trị bệnh liệt kháng thường phải kết hợp 3 thuốc có tác dụng chống siêu vi HIV, thường gồm 2 thuốc thuộc nhóm “reverse transcriptase inhibitors” và một thuốc thuộc nhóm “protease inhibitors”. Đôi khi thuốc thuộc nhóm “non-reverse transcriptase inhibitors” được dùng để thay thế cho thuốc thuộc hai nhóm trên. Một cách tổng quát, các thuốc này dùng để ức chế sự sinh sản của các siêu vi liệt kháng trong cơ thể người bệnh.
Hiện nay có ít nhất là 4 thuốc thuộc nhóm “protease inhibitors”, 5 thuốc nhóm “reverse transcriptase inhibitors”, và 2 thuốc nhóm “non-reverse transcriptase inhibitors” thường được sử dụng để chống siêu vi trùng liệt kháng (antivirals). Các thuốc dùng chữa bệnh liệt kháng - ngày càng nhiều - thường được nhanh chóng chấp thuận bởi cơ quan FDA, nên các nhà nghiên cứu đă không bỏ nhiều thời giờ trong việc nghiên cứu các phản ứng phụ (side effects) của thuốc, phản ứng giữa các thuốc này khi dùng chung với nhau, và cả với các thuốc thường dùng cần có toa (prescribed medications) hoặc bầy bán bên ngoài không cần có toa của bác sĩ (over-the-counter medications). Dùng những thuốc chữa liệt kháng cần hết sức cẩn thận.
Những thuốc dùng chữa bệnh liệt kháng thường rất phức tạp, đắt tiền, và độc hại. Mặc khác, người bệnh phải dùng thuốc lâu dài (nhiều năm hoặc suốt đời), nên cần được sự hướng dẫn của các bác sĩ. Người bệnh không nên tự ư ngưng thuốc, v́ làm vậy sẽ dễ khiến siêu vi liệt kháng trở thành lờn thuốc (drug resistant).
Chúng ta đă biết, bệnh liệt kháng (AIDS) gây niềm kinh hoàng cho mọi người, mọi giới trong xă hội. Nỗi lo sợ nhiều nhất là hiện nay chưa có thuốc nào có thể trị dứt hẳn căn bệnh, do đó vấn đề pḥng bệnh càng trở thành quan trọng. Hy vọng các kiến thức được phổ biến này sẽ giúp giảm thiểu được số người mắc bệnh liệt kháng trong tương lai.
Nếu có thắc mắc về bệnh liệt kháng (AIDS), cách tốt nhất là bạn hỏi bác sĩ của bạn để được hướng dẫn rành rẽ. Xin đừng tự ư chẩn đoán hoặc điều trị lấy một ḿnh.
BS. Nguyễn Văn Đức
trang nhà l trang sách l bản tin l thiền học l tiểu sử l trang thơ l h́nh ảnh l bài vở