CHƯƠNG MƯỜI BA PHÁT TRIỂN THỂ BỒ ĐỀ Trích quyển Self Culture Tác giả I. K. TAIMNI

  

Sau khi xem xét qua các chức năng của Thể Bồ Đề, bây giờ chúng ta có thể đến phần chính của vấn đề là sự khai mở khả năng quan trọng đó. Khi thảo luận về vấn đề  này, cần phải lưu ý ngay ở buổi đầu rằng: Khai mở Tâm Thức Bồ Đề tùy thuộc vào sự phát triển Thể Bồ Đề không phải là một công việc dễ dàng và đòi hỏi một lòng nhiệt thành to tát đối với mục tiêu. Đó là một công việc tiến triển lần hồi đối với đại đa số nhân loại, và đòi hỏi một chuỗi dài kiếp sống để nó lớn mạnh và hoàn thiện. Thật ra có một vài trường hợp đặc biệt, khi mà bản chất tâm linh đã được phát triển tốt đẹp rồi, và cái khó chỉ ở nơi việc tâm thức cao cả xuống đến các thể thấp thì sự lớn mạnh xuất hiện mau lẹ ngay. Nhưng, đây không phải là sự lớn mạnh mà đúng là một công việc khai mở quyền lực đã phát triển sẵn ở các cõi cao để nó tuôn xuống nhanh chóng ở các cõi thấp.

Chúng ta có đọc qua các chuyện cổ tích, Jakata thuật lại cách Đức Phật Thích Ca hoàn thiện khả năng này và bản chất tâm linh của Ngài, bằng cách sống một loạt kiếp không còn ích kỷ và thân ái, trước khi trở thành một vị Bồ Tát. Một cách chính xác, những câu chuyện đó có thể không có thật, nhưng minh họa một nguyên tắc quan trọng rằng: giống như mọi việc ở nơi Thiên nhiên, sự phát triển Tâm Linh là một vấn đề tiến hóa và tăng trưởng chậm chạp. Những ai không chuẩn bị trả giá bằng một kỷ luật bản thân kiên nhẫn thì không hy vọng gặt hái kết quả của sự Giác Ngộ, và giải thoát khỏi các ảo ảnh và khổ đau của đời sống trần gian. Chúng ta cần phải nhớ mãi những sự kiện này trong trí dù ở thời buổi nhộn nhịp gấp rút này khi con người muốn đạt mọi sự với những phương pháp mau lẹ, tỏ ra nóng nảy với mọi kết quả và phương tiện, mặc dù chúng đòi hỏi bền chí và kiên nhẫn; và dù chúng không hứa hẹn chút nào triển vọng thành công trong một kiếp sống. Do vậy, chúng ta thấy rằng, đức tánh trước tiên cho công việc đặt chân trên Con Đường Đạo này là: một quyết tâm theo đuổi mục đích đến cùng, không bao giờ chùn bước vì những thất bại, không để mình tự mãn vì những thành công nhất thời và cỏn con bên ngoài. Những ai không có sự quyết tâm này, và chỉ bước chân trên con Đường Đạo vì muốn giải trí, tiêu khiển, hoặc muốn đối ứng với những kích thích và lôi cuốn của đời sống thế gian, sẽ phải bị chán nản và thất bại.

Nếu một cá nhân có được một ý chí mãnh liệt hướng về mục tiêu và đã hành động do những thúc đẩy chân chánh, điều trước tiên phải thực hành khi bắt đầu cuộc phiêu lưu thiêng liêng này là đặt những nền tảng. Điều này có nghĩa là phát triển ý chí, không ích kỷ và trong sạch đến cao độ. Một khí chất mạnh mẽ là rất cần thiết, bởi vì sự tuôn xuống của Tâm Thức Cao Cả đến những thể thấp đem lại một sự căng thẳng mãnh liệt cho các thể này, và nếu đương sự không có được một khí chất cường tráng đã phát triển khả quan, thì đó là một nguy cơ, hoặc là chắc chắn đổ vỡ với ít nhiều nghiêm trọng. Khi chúng ta muốn sử dụng một dòng điện cao thế, luôn luôn phải cần trắc nghiệm thử thách và cải tiến sức cách điện của sự lắp đặt, nếu không thì rất có thể xảy ra một sự mất mát lớn lao của điện lực, hay là trọn vẹn cơ cấu điện có thể nổ tung. Cũng giống như thế, khi chúng ta chuẩn bị mang xuống những rung động mãnh liệt của các cõi giới tâm linh cao cả vào trong những thể thấp thì tất cả những thành phần yếu kém của mình phải được trắc nghiệm và tăng cường, nếu cần thiết. Bằng không thì một cuộc đổ vỡ của phàm nhơn xảy ra, làm chậm trễ sự tiến bộ của Chơn nhơn trong một thời gian dài. Cuộc trắc nghiệm và tăng cường trọn bản chất chúng ta được thực hiện trong cuộc sống hằng ngày do các thử thách mang lại dưới hình thức những quyến rũ, khó khăn và kiểm tra đủ loại, một số do tiến trình tự nhiên của cuộc sống, một số đặc biệt khác do những Đấng Huấn Sư Cao Cả của chủng tộc chúng ta đã tạo ra; các Ngài có phận sự rèn luyện các người chí nguyện và đệ tử đang đi trên con Đường Đạo. Những kết quả của cuộc rèn luyện và kỷ luật này, những người chí nguyện lần hồi phát triển sức mạnh tâm linh, ví như thép có khả năng chịu đựng những sức căng to tát mà không bị bẻ gãy.

Một đức tánh khác cần phải có trong công việc chuẩn bị các nền tảng, là một quan điểm không ích kỷ. Bởi vì sức mạnh càng to thì những phương tiện đề phòng càng tỏ ra cần thiết, để cho sức mạnh ấy không thể đem ra sử dụng cho những mục tiêu ích kỷ và gây thiệt hại cho kẻ khác. Con người càng tiến cao trên nấc thang tiến hóa, các quyền lực của y càng lớn mạnh thêm, và y càng có khả năng hành thiện cũng như hành ác đối với kẻ khác. Và các Đấng Quyền Năng dìu dắt nhân loại, từ các cõi giới bên trong, các Ngài trông nom để cho các quyền lực đó, càng nhiều càng tốt, không qua tay những người có thể dùng chúng cho mục đích ích kỷ. Ngoài việc xóa bỏ thói quen chạy theo quyền lực và uy tín cho cá nhân mình được ca tụng, thường thấy ở những người tham vọng, chúng ta còn phải cố gắng dứt bỏ một tật khác, tuy ít bộc lộ ra ngoài hơn, nhưng thuộc loại ích kỷ rất thông thường, được gọi là “tập trung cho mình”. Đời sống phần đông chúng ta xoay quanh những quyền lợi cỏn con của cá nhân và những công việc bận rộn. Công việc chuyên môn, gia đình, những trò tiêu khiển, giải trí, trên thực tế choán tất cả thời giờ và tư tưởng của chúng ta, và mỗi người mãi chạy theo những chuyện vặt vãnh bé nhỏ cá nhân mất hết thời giờ, dường như không còn khoảng trống để tưởng nghĩ đến việc gì khác nữa. Vậy rất dễ dàng nhận thấy rằng một thái độ như thế ấy không phải là một nền tảng tốt đẹp cho đời sống Tâm Linh Vô Ngã bao gồm tất cả. Nếu ước muốn giao tiếp với những hình thức cao cả hơn của tâm thức, chúng ta phải đập tan cái vỏ sò này đã bao bọc nếp sống và cái nhìn của chúng ta. Một trong những phương pháp hữu hiệu và mau lẹ nhứt để thu hoạch thái độ vô ngã và không ích kỷ là phụng sự đồng loại với một tinh thần đúng đắn. Tôi đã cố dùng từ “tinh thần đúng đắn” vì đó là vấn đề nan giải của vấn đề. Có cả ngàn này qua ngàn nọ người dự vào công tác phụng sự đồng loại, nhưng thật sự không có tiến bộ nào trong công việc thu đạt thái độ vô ngã và không ích kỷ này. Họ chỉ thực hành công việc đào tạo Nghiệp Quả tốt để cho chính họ, và mặc dầu điều đó về lâu về dài cũng hữu ích, nhưng nó không loại bỏ một cách hữu hiệu yếu tố cá nhân ra khỏi nếp sống của họ, mà chính điều này là trở ngại to tát nhứt cho những ai mong tìm giác ngộ. Thái độ phụng sự phải là Nishkama và trở thành như là một hiến dâng cho Đấng Tối Cao.

Điểm thiết yếu thứ ba phải thực hành để gây dựng nền tảng của đời sống tâm thức cao cả là sự trong sạch – trong sạch về thể xác, trí tuệ và tình cảm – Khi xem qua các chức năng của Bồ Đề Tâm, chúng ta được biết rằng Tâm Thức Cao Cả được chuyển xuống cõi phàm trần tùy thuộc nơi con đường vận hà giữa phần thượng và phần hạ không bị nghẽn. Và nguyên nhân chánh của cuộc chặn nghẽn đường lưu thông của Tâm Thức Cao Cả, là sự ô trược của các thể thấp, nhứt là thể trí. Giống như một cái gương bị bám bụi không thể phản chiếu ánh sáng của mặt trời, một cái trí không trong sạch không thể phản chiếu Chân Lý, và mặc dầu bản chất tâm linh chúng ta có thể phát triển đầy đủ ở các cõi cao, chúng ta vẫn bị lẻ loi, không tiếp xúc được với phần di sản thiêng liêng và các khả năng tâm linh của mình từ các cõi thấp. Đúng như có một tấm màn chia đôi phần cao và thấp, ngăn cản chúng ta không thể nhìn thấy được Chân Ngã thật sự của mình. Vì thế, những cố gắng kiên nhẫn và có hệ thống trong công việc thanh lọc bản chất thấp kém của cá nhân mình là một phần của toàn bộ không thể thiếu sót của sự luyện tập và kỷ luật bản thân chúng ta, để chuẩn bị môi trường cho sự biểu hiện Tâm Thức Bồ Đề Tâm trong đời sống hằng ngày của chúng ta.

Ba đức tánh phải được lưu ý là sức mạnh ý chí, không ích kỷ và trong sạch phải ở mức độ đầy đủ, nếu chúng ta muốn chuẩn bị mình một cách có hệ thống cho sự giáng hạ của Sự Sống Thiêng Liêng vào trong chúng ta. Nguyên nhân chánh tại sao một số thật đông những người mong mỏi kinh nghiệm những thực tại của sự sống tâm linh, nhưng họ vẫn đứng yên một chỗ, không tiến được một bước xác định nào đến gần mục tiêu mơ ước ấy vì họ không thực hành điều gì để đặt nền tảng cần thiết cho sự sống đó; và chỉ toại nguyện với việc đọc qua và suy nghĩ suông những điều này mà thôi. Chỉ đọc qua và suy nghĩ không đem chúng ta đi xa lắm đâu. Chúng ta phải cương quyết lo lắng cho mình và cung cấp những điều kiện cần thiết để đem lại những tiến bộ thật sự, bởi vì chúng ta làm việc trong một thế giới do Định Luật cai quản  

Trên những nền tảng được đặt ra như thế, thượng tầng kiến trúc của một nếp sống tâm linh thật sự có thể dựng lên một cách an toàn và chắc chắn; và bây giờ chúng ta có thể xem qua một vài phương pháp cùng sự thực hành đặc trưng đã được qui định từ những buổi thật xa xưa trong quá khứ để phát triển tâm thức cao cả. Tuy nhiên, nên nhớ rằng những phương pháp mà một người phải làm để khai mở nội tâm, phần lớn có tính cách cá nhân. Chẳng những một cá nhân là độc nhứt và khác với những người kia, nhưng con đường dẫn đến sự toàn thiện mà y theo cũng độc nhứt nữa; một quan niệm được diễn tả rất đúng ở quyển Ánh Sáng Trên Con Đường Đạo trong câu “Đối với y, mỗi người trọn vẹn là con đường, là sự thật và là sự sống”. Điều đó có nghĩa là chúng ta phải kinh nghiệm bằng sự sống, bằng nhiều phương pháp khác nhau, để khám phá cho mình con đường riêng biệt sẽ dẫn dắt đến mục đích của mình. Không có một phương pháp cứng ngắc, độc đáo nào mà chúng ta có thể đi theo một cách mù quáng để dẫn dắt đến sự giác ngộ. Nhưng, mặc dầu con đường của mình là độc nhứt, vẫn có những nét đại cương theo đó chúng ta có thể thử nghiệm trong sự tìm kiếm phương pháp cá nhân của mình, và bây giờ chúng ta có thể xem qua vắn tắt vài nét tổng quát ấy.

Trong cuộc tìm kiếm này, bước đầu tiên phải thực hành là gom tụ lại tất cả nghị lực tinh thần rải rác của chúng ta; và hướng chúng vào các vấn đề của đời sống và cách sống. Khi mà chúng ta còn cho phép cái trí của mình chạy tới chạy lui đó đây, mưu tìm mọi loại đối tượng, không theo một mục tiêu chính yếu nào, không theo một chí hướng do ta điều khiển thì số phần chúng ta vẫn phải còn vướng mắc trong các cạm bẫy ảo ảnh, và Chân Lý mãi mãi sẽ bị che khuất đối với tầm nhìn chúng ta. Thật đúng với câu nói: “Cái trí là tay đại phá hoại Sự Thật, vậy người đệ tử hãy trừ khử tay phá hoại đó”. Và chúng ta có thể trừ khử cái trí bằng cách thu thập được khả năng nhìn thấy xuyên qua các ảo ảnh, khi chúng ta gom tụ ánh sáng của tâm thức hướng đến cái trí và cố gắng nhận thức được cách nó thay đổi và làm méo mó mọi vật trước khi nó đến tâm thức chúng ta. Chỉ khi nào chúng ta có khả năng thấy mọi vật đúng như nó đi đến tâm thức chúng ta xuyên qua trung gian cái trí, chừng đó chúng ta mới có thể trở nên ý thức được các ảo ảnh do nó tạo ra. Sự lanh lẹ và lưu tâm thường xuyên này là phương tiện duy nhứt để phát triển tánh phân biện – cái khả năng mà hình thức cao nhứt của nó lần hồi phá tan thế giới của cái Giả, và tiết lộ cho chúng ta thế giới của cái Chân – Đây không phải là một tiến trình của sự suy nghĩ, mà đúng hơn là một hình thức của tâm thức xảy ra trước tiến trình của sự suy nghĩ và đưa ra một cái nhìn toàn cảnh. Sự tập trung mãnh liệt này vào cái trí và các hoạt động của nó phải được thực hành liên tục, ngày qua ngày, cho đến khi thái độ này trở nên thói quen để cho dù chúng ta có thể đang bận rộn với các hoạt động thông thường, nhưng vẫn lúc nào cũng để ý đến hoạt động không ngừng này của cái trí. Thật dễ dàng nhận thấy rằng, nếu tiếp tục mãi trong một thời gian dài thích đáng, sự tập luyện này sẽ mang lại sự di chuyển dần dần vị trí của trung tâm tâm thức, từ lĩnh vực của cái trí mà hiện nay nó đang ở đến một lĩnh vực xa hơn cái trí – lãnh vực của Bồ Đề Tâm. Bởi vì Bồ Đề Tâm là khả năng tâm linh nhờ nó mà cái trí làm việc và cái tâm thức ngụ bên trong trở nên ý thức được các hoạt động của cái trí. Khi trung tâm của tâm thức ổn định ở vị trí mới, và sự sống được nhìn từ cõi cao của Bồ Đề Tâm thay vì từ cõi của cái trí, rồi thì ở tầm nhận thức của nó sẽ tung ra tất cả những chân lý đó bắt nguồn từ cõi Bồ Đề. Phương pháp này, theo đó khả năng Phân Biện hay Viveka – được dùng để phá tan các ảo ảnh của cuộc đời và cái trí đạt được những trạng thái cao hơn của tâm thức, là nền tảng của Jnana Mārga, hay là Con Đường của Sự Hiểu Biết. 

Phương pháp vừa được trình bày là cách đến gần Bồ Đề Tâm xuyên qua trí thức, nhưng hãy còn cách khác là xuyên qua tình cảm, bởi vì như đã được cho biết, Bồ Đề Tâm có một bản chất song phương và trong bản thể nó có cả tánh chất của trí thức và tình cảm liên kết với nhau. Phương pháp thứ hai này phù hợp với những người có khí chất giàu tình cảm, được gọi là Bhakti Mārga. Trong phương pháp này tình thương và sự hiến dâng đối với một vị cao cả được biến đổi càng lúc càng mãnh liệt hơn nhờ sự thực hành nhiều loại luyện tập khác nhau, cho đến khi tâm thức người sùng tín và đối tượng được tôn thờ trở nên hợp nhất. Tất cả chúng ta đều biết việc sấm sét đánh vào bất cứ vật gì ở trên mặt đất. Điện ma sát sinh trong đám mây gây ra điện tích đối nghịch với mặt đất và vì điện áp trong đám mây càng gia tăng, điện thế giữa hai điện tích đối nghịch của mặt đất và mây cũng trở nên mỗi lúc mỗi thêm. Đến một giai đoạn nào đó, khi mà điện thế trở nên quá lớn, khiến cho trở kháng của không khí ngăn cách hai điện tích ấy bị phá vỡ, và một tia sáng của luồng sét báo hiệu sự hòa hợp của hai điện tích đối nghịch. Một tình trạng tương tợ xảy ra khi mà tâm thức của người sùng tín và đối tượng được tôn thờ liên hiệp với nhau trong trạng thái ngây ngất luôn luôn xuất hiện trước cái nhìn của nhà Thần Bí. Trong một lúc, tâm thức của người sùng tín thoát vào cõi Bồ Đề và y nhận thức rằng mình và đối tượng tôn thờ là một, chứ chẳng phải hai. Từ đó về sau, mặc dầu Tâm Thức của cõi Bồ Đề có thể không hiện diện, tuy nhiên cái nhìn đã thu thập được sẽ là một nguồn cảm hứng mãnh liệt và những luồng thần lực từ cõi Bồ Đề vẫn tiếp tục tuôn chảy xuyên qua con đường vận hà đã được tạo ra.

Đối với Ấn Độ, không có phương pháp nào được dùng để phát triển Tâm Thức Bồ Đề có thể đầy đủ, nếu không tham khảo bài chú Gayatri. Sự lập đi lập lại bài chú này là một phần quan trọng của công việc hành đạo hằng ngày của người Ấn giáo. Sự thật là cách mà bài chú này được lập lại hằng ngày do hàng ngàn người Ấn giáo chính thống đọc – mà không hiểu ý nghĩa và không lưu tâm đến khía cạnh khác của Shadana (kỷ luật tu thân) – không đem lại kết quả đáng kể nào. Tuy nhiên, nếu sự lập lại bài chú được thực hành đúng cách, và dưới các điều kiện cần thiết, chắc chắn sẽ đem lại những kết quả thật hữu hiệu và mạnh mẽ trong công việc phát triển Tâm Thức Bồ Đề. Sự lập lại chú nguyện Gayatri phải được xem như một thực nghiệm khoa học, và như trong tất cả các thực nghiệm khoa học cần phải cung cấp đầy đủ điều kiện cần thiết đúng đắn, nếu chúng ta muốn đạt được những kết quả mong ước. Các điều cần thiết đó không thể bàn nơi đây, nhưng cần nói một vài lời về thực hành tôn giáo hợp lý này, do các vị thấu thị thời xưa chỉ dạy giúp chúng ta hòa hợp với bản chất cao cả của mình.

Có hai yếu tố quan trọng nằm trong sự tụng niệm chú Gayatri: một cái thì hoàn toàn máy móc và cái kia thì liên quan đến tâm thức. Khi chúng ta mong cầu mãnh liệt và chân thành để được Ánh sáng chỉ có thể đến từ nội tâm thôi, chúng ta tạo ra một sự căng thẳng đặc biệt trong vùng hào quang của mình và sẽ khai mở một đường vận hà để những thần lực từ các cõi cao tuôn xuống. Như trong một cuộc thí nghiệm khoa học, chúng ta biết răng nếu chúng ta có một cái bình hai miệng và khởi sự làm trống bên trong bằng cách rút không khí ra ngoài, xuyên qua một miệng thì khí trời có sức tuôn vào trong và làm đầy cái bình trống rỗng xuyên qua miệng kia. Cũng như thế ấy, khi chúng ta mong ước tha thiết và nghiêm chỉnh để có Ánh Sáng Chân Ngã và dọn trống lòng mình bằng cách hủy bỏ tất cả tư tưởng và dục vọng, tức thời Chân Ngã ứng đáp và Ánh Sáng Bồ Đề Tâm soi sáng phàm nhơn của chúng ta gần như máy móc. Cuộc ứng đáp xảy ra tự động. Đương nhiên, sự mong ước phải chân thành và xuất phát từ con tim chúng ta và câu chú nguyện không thể chỉ là sự lập lại của một công thức hay một dòng tư tưởng. Bây giờ, trong bài chú Gayatri, nếu chúng ta nghiên cứu ý nghĩa của bài chú, thì đó là một lời nguyện hướng đến Đấng Thái Dương – là Tâm Thức Đại Đồng nền tảng của Thái Dương Hệ - cầu xin ban cho chúng ta nhiều Ánh Sáng hơn, Ánh Sáng của Bồ Đề Tâm, và nếu chúng ta liên tục lập lại lời cầu nguyện một cách chân thành, hòa mình liên hệ với ý niệm bên trong, chừng đó thần lực thích nghi từ các cõi giới cao được thu hút vào bên trong, làm cho các thể cao chói sáng thêm nữa; và sự sống phát triển ở các cõi cao được phản chiếu thành ánh sáng của sự hiểu biết thật sự, một sự chói sáng tâm linh rực rỡ hơn trong phàm nhơn.

Ảnh hưởng khác của sự tụng niệm chú Gayatri là bản chất máy móc và tùy thuộc vào sự hiệu nghiệm ẩn tàng trong tất cả câu thần chú chân chánh. Hiệu quả của tất cả thần chú tùy thuộc vào sự việc rằng tất cả vũ trụ biểu hiện này được đặt trên nền tảng những rung động khác nhau và bằng cách chọn lựa những rung động có bản chất thích hợp rồi kết hợp chúng một cách khoa học, người ta sẽ có được một kết quả ở cõi giới nội tâm, cũng như ngoại giới. Các nhà Thấu thị thuở xưa, trước mặt các Ngài thế giới tinh vi hiện ra rõ rệt, đã nghiên cứu đầy đủ vấn đề này và chọn lọc một số âm thanh và tư tưởng kết hợp lại để tạo một kết quả riêng biệt. Những kết hợp này gồm có những bài chú nguyện, và Gayatri được xem như là một của những bài chú quan trọng nhứt – một bài chú được đặc biệt nghĩ ra để khai mở Tâm Thức Bồ Đề. Chẳng những nó làm công việc giúp thêm thần lực cho cõi Bồ Đề, mà còn hài hòa các thể thấp, khiến chúng hòa hợp với các thể cao để cho thần lực từ những cõi cao có thể đi xuyên qua dễ dàng những cõi trung gian, và xuất hiện trong tâm thức vật chất của chúng ta. Dù cho cách hoạt động của bài chú nguyện này ra sao, những kết quả trong việc phát triển tâm thức cao tỏ ra chắc chắn và quan trọng, đương nhiên là tất cả điều kiện cần thiết khác đều được thực hiện đầy đủ.

Tất cả các chiều hướng phát triển đã được tra cứu ở phần trước, đều hướng dẫn rốt ráo đến sự thực hành Yoga. Những giai đoạn cao của Tâm Thức Bồ Đề sẽ không thể đạt được, nếu không trải qua các cuộc luyện tập trí tuệ thâm sâu và kỷ luật bản thân ấy, do sự thực hành Yoga. Con người chỉ có thể hoạt động một cách đầy đủ và ý thức trong Thể Bồ Đề khi cái trí và các tình cảm được hoàn toàn vượt qua và hành giả trong cơn Samadhi có khả năng nâng mình lên đến cõi Bồ Đề hay là các cõi cao hơn nữa. Chừng đó và chỉ chừng đó mà thôi, y mới có thể nhìn đời sống đúng với sự thật, biết được điều bí mật của con người y và nhận thức được một cách chắc chắn các chân lý vĩnh cửu của nếp sống tâm linh mà cho đến lúc đó chúng chỉ có cảm thấy là thật, và chấp nhận là như thế nhờ năng khiếu trực giác của y. Nếu được nhìn qua một lần thôi, mặc dầu hành giả có thể bị đắm chìm trở lại trong nếp sống thấp kém, không bao giờ y có thể bị các ảo ảnh che lấp trọn vẹn và luôn luôn sống trong ánh sáng Tâm Thức Cao Cả. Một cách lần hồi y tiến trên nấc thang tiến hóa, Tâm Thức của cõi Bồ Đề này trở thành một phần tâm thức bình thường của y, và chừng đó y chỉ xuống các cõi thấp khi công việc của y đòi hỏi y phải hiện diện nơi đó.

Do những gì được trình bày, chúng ta thấy rằng một kỷ luật bản thân thực hành đúng đắn là một thành phần cần thiết cho cuộc luyện tập phát triển Tâm Thức Bồ Đề. Thật ra, sự đạt được Tâm Thức Bồ Đề là vấn đề nhận thức cái thực tại nội tâm, nhưng sự nhận thức này chỉ có thể thực hiện xuyên qua những thể thanh trong, an tịnh và hài hòa. Những điều kiện này được tạo ra không phải bằng sự mong ước suông, mà do một kỷ luật bản thân nghiêm chỉnh và dài hạn, có nghĩa là chuyển hóa những lý tưởng tâm linh chúng ta thành một nếp sống và cách suy tư đúng đắn. Sự xem xét các điều kiện này phải như thế nào và cách chúng nó được thực hành là một thành phần của Triết Lý và Kỹ Thuật Yoga, sẽ được bàn một cách tóm tắt sau này.